یکی از بخش های مهم طرح های پیشنهاد پژوهش در پایان نامه، تنظیم سؤال های پژوهش در انجام پایان نامه فرضیات پژوهش است. این بخش نیز در بررسی پیشنهادها از اولویت خاصی برخوردار است. تدوین فرضیات دقیق و علمی و همین طور سؤالات مناسب پژوهشی نقش مهمی در رسیدن  به نتایج مطلوب ایفا می نماید.

شایان ذکر است که همیشه نیازی به نگارش پایان نامه طور همزمان نیست. اگر پژوهش شما از نوع توصیفی باشد، معمولا تنظیم سؤال کفایت می نماید، ولی اگر پژوهش در تدوین پایان نامه از نوع تحلیلی و یا تجربی باشد، در آن صورت باید در پیشنهاد طرح پژوهش فرضیات مناسبی را هم بنویسید. به عقیده برخی از صاحب نظران در پژوهش های تحلیلی تنها تدوین فرضیه یا فرضیات کفایت می نماید و نیازی به طرح سؤال نیست.

پژوهش در تدوین پایان نامه

نکته بسیار مهم این است که ارتباط و تنگاتنگی بین عنوان، اهداف، سؤالات پژوهش در پایان نامه و فرضیات وجود دارد. سؤالات پژوهش در تدوین پایان نامه دقیقا برگرفته از اهداف ویژه خواهند بود. سؤالات پژوهشی باید بانظمی نظام مند و به ازای هر هدف ویژه، یک سؤال پژوهشی و دقیقا باهمان متغیر یا متغیرهای موجود در آن هدف ویژه طرح گردد.

لازم است بدانید که انجام مراحل بعدی پژوهش تحت تأثیر کیفیت سؤالات پژوهش و دقتی است که در نگارش آن بکار می برید.سؤالات پژوهش، محورهایی که پژوهش در پی دستیابی به آن است را به وضوح بیان می نماید.

با وجود آنکه سؤالات پژوهش در تدوین پایان نامه از اهداف اختصاصی یا ویژه منتج می شوند، در عین حال، نقش مهمی در شفاف شدن اهداف و مراحل کار پژوهش ایفا می نمایند.

 ویژگی سؤالات پژوهشی

 • باید ساده، روان و غیرقابل تفسیر باشند

• با انجام پژوهش حاضر امکان پاسخگویی به آنان وجود داشته باشد

• از نظر تعداد با اهداف اختصاصی متناظر باشند و گستره و دامنه محدودی داشته باشند و از نظر زمانی امکان پاسخ به آنان در بازه زمانی پژوهش مقدور باشد.

• به صورت استفهامی و درست نوشته شده باشند.

انواع سؤالات در پژوهش

انواع سوالات در پژوهش از نظر منطقی با اهداف اختصاصی هم راستا بوده پژوهش، ماهیت آنان نیز تفاوت می نماید. اولین گروه، سؤالات توصیفی هستند که در مطالعات توصیفی مطرح می شوند. در گروه از سؤالات عبارتهایی نظیر چه میزان، چند درصد و … بیشتر به چشم می خورد.

دومین گروه از سؤالات پژوهشی در تدوین پایان نامه سوالاتی هستند که وجود یا عدم وجود یا اختلاف را بین دو متغیر مورد مطالعه قرار می دهند. مثلا آیا بین دریافتی زن و مرد در رشته شغلی واحد تفاوت یا اختلاف وجود دارد؟ آیا میانگین فشار خون زنان و مردان سالم برابر است؟

گروه بعدی سؤالات رابطه ای هستند. این نوع سؤالات در پژوهش های سنجش رابطه ای مطرح شده و در آن وجود یک رابطه بین دو متغیر موردبررسی قرار می گیرد. مثلا آیا بین رضایت کارکنان و رضایت بیماران در بیمارستان هاشمی نژاد رابطه وجود دارد؟

سوالات همبستگی دربیان مسئله

در بخشی از مطالعات سنجش رابطه، علاوه بر وجود رابطه، شدت و جهت رابطه نیز مورد بررسی قرار می گیرد که به این نوع سؤالات، سؤالات همبستگی نیز می گویند. آیا با افزایش پرداخت اضافه کاری، عملکرد کارکنان افزایش می یابد؟ آیا بین افزایش تعرفه خدمات درمانی و عملکرد پزشکان همبستگی مثبت وجود دارد؟

چهارمین گروه، سؤالاتی هستند که در مطالعات مداخلهای مورد استفاده قرار گرفته و رابطه علت و معلولی را مورد بررسی قرار می دهند. مثال: آیا تزریق واکسن «ب ث ژ» موجب ایمنی کودک در مقابل بیماری سل ریوی می شود؟ آیا مصرف انسولین در کاهش قند خون بیماران مؤثر است؟

تمامی موارد فوق اشاره به نوع سؤالاتی دارد که در مطالعات کمی مورد استفاده قرار می گیرند و اما آخرین گروه سؤالات مربوط به مطالعات کیفی بوده و در این سؤالات شاهد عبارتهایی نظیر چگونه، چطور، چرا، به چه نحوی و … هستیم. به عنوان مثال، نظام های جبران خدمت کارکنان بیمارستان های دولتی در ترکیه چگونه است؟ دلایل و انگیزه گرایش جوانان به مواد مخدر چیست؟ راه های مهار بیماری ایدز در جوانان کدام اند؟ »

مراحلی در تدوین پژوهش

شاید یکی از مراحل پیچیده در امر پژوهش در انجام پایان نامه ، بیان موضوع بر پایه ی روش علمی است. این بدان معناست که موضوع مورد نظر را بتوان در بوته ی آزمون قرار داد. (متغیرها و داده های کمی، کیفی و آمیخته).

بیان موضوع پژوهش باید روشن، شفاف و واضح و در حیطه ای محدود، مطرح گردد. در پژوهش باید بتوان موضوع را به صورت مسئله و یا مسائل مطرح نموده، سپس بر پایه بیان مساله، اهداف اصلی و فرعی شکل گرفته و از طریق شناخت اهداف به سوی پاسخ های ظنی و گمانی که همان فرضیه ها هستند حرکت نمود و بر پایه ی طرح پژوهش سایر مراحل مطرح گردد.

به بیانی دیگر از آنجا که به رغم سعی محقق در بیان عنوان کامل پایان نامه، امکان طرح همه ی نکات تحقیق در عنوان وجود ندارد، ضروری است شرح کامل تری از مساله و زوایای جانبی آن ارائه گردد. بنابراین، محقق ضمن تلاشی که برای انتخاب عنوان مناسب می نماید، باید مراقب باشد این عنوان با شرح مسأله ی تحقیق تفاوت نداشته و دقیقا با آن در یک راستا قرار گیرد.

طرح مسئله در تدوین پایان نامه

بیان مسأله در پایان نامه اساساً روشن کننده ی این امر است که به چه دلیل باید چنین تحقیقی را انجام داد و ابعاد کلی آن چگونه است. خوب بیان کردن مسأله، موضوع را مشخص و قابل درک می کند و به طبع هرکس شرح مسأله را بخواند متوجه می شود که محقق چه کاری می خواهد انجام دهد و نیز به طور کلی اهمیت و اولویت مسأله و لزوم انجام آن تا چه حد است.

هم چنین خوب بیان کردن مساله می تواند امکان سازماندهی قسمت های مختلف تحقیق را فراهم آورد، یعنی افزون بر آنکه بیان اهداف، فرضیه ها، روش های اجرایی و نوع مطالعه را راحت تر می سازد، می تواند در تصویب پیشنهاد طرح تحقیق و یا تهیه ی گزارش . نیز به محقق یاری رساند.

بیان مسئله، ظریف ترین، حساس ترین و شاید بتوان گفت مشكل ترین بخش فرآیند تحقیق را تشکیل می دهد. به این ترتیب پژوهشگر پیش از بررسی کردن و پژوهش یا هر اقدام دیگر نیازمند آن است در تعریف موضوع مورد علاقه یا احتیاج احساس شده خود را برای آگاهی درمورد ویژه با تاکید بر تعریف و تبیین متغیرهای بازیگر درحوزه تحقیق بیان دارد. به سخن دیگر محقق ضمن افشای نیاز خود برای آگاهی از موضوع ویژه آن را با بیان روشن توجیه و تعریف مینماید و عوامل موجود در موقعیت را تعریف و تعیین میکند.

مسئله پژوهش در تدوین پایان نامه

بنابراین مسأله ی پژوهش دقيق آن چیزی است که پژوهشگر می خواهد دربارهی آن پژوهش نماید. یک مسأله می تواند هر چیزی باشد، هر چیزی که پژوهشگر از آن ناراضی است یا درست در جای خود قرار ندارد.

مشکلی از هر نوع، اموری که نیاز به تغییر دارند و یا هر چیزی که به طور صحیح کار نمی کند. مسائل توجه پژوهشگر را به خود جلب می کنند، موقعیت هایی که باید توسعه یابند، مشکلاتی که باید از سر راه برداشته شوند و مسائلی که نیاز به پاسخ دارند.

بنابراین پژوهشگر بر پایه تجارب، علم خویش و یا با استفاده از پژوهش های دیگران با مسأله ای برخورد می نماید. بدون برخورد با مسأله، موضوع پژوهش شکل نمی گیرد. هر چه تجربه بیشتر، علم افزون تر و مطالعات اکتشافی بیشتر، مسائل، بیشتر به صورت موضوع پژوهش خود را نمایان می سازند.

همچنین در شناسایی مسأله تحقیق، پژوهشگر سعی بر آن دارد تا شواهدی دال بر وجود مسأله عرضه کند. به عبارت دیگر پژوهشگر زمینه ای را تصویر می کند که در آن مسأله مورد نظر رخ داده است. در این مرحله ویژگی های مسئله گستردگی و علل اجتماعی بروز آن شناسایی می گردد. بیان مسئلهی روشن، دقیق و قابل ارجاع شاید مشکل ترین مرحله تحقیق باشد.

شناسایی مسئله تحقیق در تدوین پایان نامه

به همین دلیل است که هرقدر محقق بهتر و هنرمندانه تر و بدون طول دادن کلام بتواند آن خود را از وجود چنین روش و مولفه های خاص مرتبط با آن باخبر سازد، دربیان مسأله موفق تر بوده است.

با توجه به اینکه اصولا بهترین پرسش ها در طرح مسأله مستقیما از تجربه ی علمی نشتهی دانشجو به دست می آیند، نیاز است تشریح شود که کار جدید چه مطالبی را به مطالب پیشین خواهد افزود. بنابراین، در این بخش دانشجو نباید مطالعه را صرفا برای گذر از یک مرحله انجام دهد، یا حتی برای افزودن چیزی به شناسنامه ی علمی خود به آن مبادرت ورزد، بلکه باید توجه داشته باشد که تحقیق او بتواند به طور مؤثر به دانسته های قبلی رشته بیفزاید.

هم چنین باید توجه داشت بهترین مقدمه ها وطرح مسأله ها شامل مرور نظام مند کارهای پیشین است، چرا که می تواند حد ضرورت کار جدید را بازگو کند.

 بنابراین همین که در حد متقاعد ساختن مخاطب در مورد اهمیت پرسش اطمینان حاصل شود، کافی است و نباید در این باره زیاده روی نموده و مخاطب را سردرگم ساخت.

تعریف دیگر از بیان مسئله در تدوین پایان نامه

تعریف دیگر از بیان مسأله آن است که مسأله ی تحقیق شامل چیزی بیش از جمع آوری نسنجیدهی روابط تعریف نشده ای است که معمولا در قالب یک یا چند پرسش و فرضیه، چارچوب بندی می شود. هم چنین بیان مسأله ممکن است محتوای تعاریف مفاهیم اصلی را ارائه نماید؛ به بیان دیگر شامل خلاصه ای از مبانی مفهومی تحقیق پیشنهادی و نیز فرضیات و سؤالات تحقیق باشد، زیرا متضمن فهم ویژه ای از چگونگی ارتباط متغیرها است.

برخی از پایان نامه ها در بردارنده ی سؤالات تحقیق با فرضیه و برخی دارای سؤالات حقيقی بدون فرضیه هستند. فرضیات ممکن است به طور مستقیم کار قبلی را به چالش بکشند یا صحت نظریه ای را مورد تردید و آزمون قرار دهند. در حالی که سؤالات تحقيق بدون فرضیات، بیشتر فرصت هایی باز برای ارضای کنجکاوی محقق به شمار می آیند.

راه دیگر ترکیب سؤالات و فرضیات تحقیق این است که از سؤالات تحقیق به با موضوعات قابل بررسی کلی تری استفاده شود و سپس با فرضيات خاصی که روش تدوین پایان نامه پیش بینی ها را به شکل قابل آزمون ارائه می دهد، دنبال شود. به این ترتیب بیان مسأله ی تحقیق همراه با بیان دقیق سؤالات تحقیق و یا فرضیات به رابطه ی میان بررسی ادبیات و تشریح روش تحقیق کمک می کند.

نکات ضروری شناخت مسئله

ذکر این نکته ضروری است که شناخت مسأله اصلی بیش از حل مشكل اهمیت دارد، زیرا ممکن است هزینه و زمان زیادی صرف شود که مشکل اصلی نیست و از اولویت چندانی برخوردار نباشد، از این رو پیش از هر چیز باید اطمینان حاصل کرد که آیا آنچه توجه ما را به خود جلب کرده مشکل اصلی است یا تنها نشانه و علامتی است که باید از طریق آن مشکل اصلی را ردیابی کرد

نکته ی دیگر در بیان طرح مسأله در پایان نامه به بخش نگارش و انتخاب ساختمان درست آن مربوط است. رعایت اختصار مطالب با بیانی روشن و جذاب، از ویژگی های یک مقدمه و طرح مسألهی خوب است. به سخن دیگر، طرح مسأله در مقدمه ی پایان نامه باید جالب توجه و بیانگر نحوه ی اجرای مطالعه باشد.

به این ترتیب، باید توجه نمود که پرسش اصلی در قسمت طرح مسئله، که به صورتی ساده و روشن و عملیاتی فرمول بندی شده است، کلید کار تحقیق است همان گونه که بعدا کلید کار نگارش پایان نامه خواهد شد. از این رو گام گذاشتن در عرصه کار تحقیق بدون پرسش اصلی همان قدر بی معنا است که راه پیمایی در جنگلی ناشناخته بدون قطب نما یا کوهنوردی بدون مسیریاب بی معنی می باشد.