نوشتن بیان مسئله در پروپوزال، اهمیت موضوع و وجوه تمایز پژوهش به شیوه مناسب، نقش بسیار مهمی در پذیرش یک پروپوزال ایفا می نماید. این بخش از پژوهش، چرایی و دلایل انجام پروپوزال را مطرح می سازد نوشتن به صورت صحیح بیان مسئله، زمینه و مبنای را برای نوشتن پروپوزال فراهم می سازد.
قبل از شروع به گردآوری داده ها، لازم است مسئله مورد پژوهش را به درستی مشخص، تعریف و حدود آن را روشن کرد. اغلب دانشجویان در تدوین مسئله یا نوشتن پروپوزال دچار سردرگمی هستند و نمی دانند مسئله پژوهش از کجا نشأت می گیرد. مسئله یا مشکل پژوهش تاییدگر وجود هرگونه انحراف یا شکاف بین شرایط حاضر و شرایطی که باید وجود داشته باشد. از منظر دیگر، وجود هر زمینه ای برای بروز تعارض، وجود اختلاف در موضوعات پراهمیت یا بحث انگیز نیز به عنوان یک مسئله تلقی می گردد.
یافتن بیان مسئله در نوشتن پروپوزال
برای یافتن مسئله یا شناسایی مشکلی برای نوشتن پروپوزال، پژوهشگر باید نگاه دقیقی به محیط پیرامون خود داشته باشد. در اینجا، به چهار منبع مهمی که مسئله وموضوع پژوهش و نوشتن پروپوزال از آن نشأت می گیرد، اشاره می شود:
ادبیات رشته مربوط
نظریه های علمی
ایده های مطروحه در منابع مختلف
مرور هریک از موارد فوق مبنایی را برای تعریف و شناسایی مسئله فراهم می سازد.
توجه داشته باشید که نوشتن مسئله پژوهش و پروپوزال فرآیندی است که نیازمند خلاقیت است وبر قدرت تصور و ژرف نگری شما متکی است. شما اغلب به عنوان پژوهشگربر عناوین گسترده برای پژوهش خود تکیه می کنید. لازم است به تنهایی انتخاب عنوان گسترده، برای تبدیل آن به موضوعی محدودتر و قابل اجرا ترتلاش نمایید.
چه سوالاتی در مبحث بیان مسئله باید پاسخ داده شود؟
• آیا این مسئله واقعا مهم است؟ اگر مهم است برای چه کسانی و از چه ابعاد باید بیان شود؟
• آیا در زمینه علمی موردنظر، حل این مسئله ارزش دارد؟
• آیا یافته های این پژوهش و پروپوزال می تواند در عرصه فعالیت شما، کاربرد داشته باشد؟
• آیا انجام پژوهش بر دامنه دانش بشر می افزاید؟
• آیا یافته های شما در توسعه نظریه های رشته علمی مربوط می تواند موثر واقع شود؟.
• آیا انجام پژوهش به پر کردن شکاف موجود در دانش کمک خواهد نمود؟
• آیا امکان انجام پژوهش را از نظر دسترسی به منابع اطلاعاتی، برخورداری از زمان کافی، بهره مندی از مهارت لازم دارید؟
پاسخ این سؤالات ارزش پژوهش شما را تعیین می کند، زیرا یک پروژه پژوهشی که شامل نوشتن پروپوزال صحیح و دقیقی در آغاز کار پژوهش باشد، برای خود شما و خواننده به منظور بهره گیری از کل پروژه، بسیار کمک کننده خواهد بود.
طرح پرسش بیان مسئله (اطلاعات بیشتر)
بیان مسئله باید مشخص کننده متغیرهای کلیدی پژوهش، روابط احتمالی بین آنها و طبیعت و جامعه مورد مطالعه باشد. شما می توانید بیان مسئله و پروپزال خود را به چند صورت تدوین کرده و ارائه کنید. بسیاری از کتاب های روش پژوهش پیشنهاد می کنند که مسائل پژوهش را به صورت پرسشی در ادامه توضیح ارائه دهید که البته بسیار ساده و راهنمایی کننده است.اغلب پژوهشگران مسئله پژوهش و نوشتن پروپوزال خود را به صورت خبری تدوین می نمایند.
توجه داشته باشید که بررسی کننده مسئله پژوهش شما، بر این نکته تكيه دارد که آیا مسئله پژوهش ارائه شده ارزش مطالعه و پژوهش را دارد و یا خیر.
متداول ترین سوالاتی که معمولا برای نقد بیان مسئله پرسیده میشود
• آیا پیشنهاد طرح پژوهشی، به روشنی مسئله پژوهش وپروپزال را تشریح کرده است؟
• آیا بیان مسئله به صورت کامل و منطقی ارائه شده است؟
ایا پژوهش های انجام شده، از منطق استدلال برخوردار هستند؟
• آیا بیان مسئله به روشنی و به دقت ارائه شده است؟
• آیا بیان مسئله به صورت عینی ارائه شده است؟ و آیا پژوهشگر گستره و دامنه مسئله را به خوبی مشخص کرده است؟ آیا بیان مسئله، به روشنی متغیرهای مسئله و جامعه پژوهش را برشمرده است؟ و آیا در بیان مسئله، تصویر قابل توجیهی ارائه شده است؟
• آیا وجوه تمایز پژوهش، نسبت به سایر پژوهش ها مطرح شده است؟
• آیا مسئله پژوهش از طریق گردآوری دادههای تجربی می تواند مورد بررسی قرار گیرد؟
• آیا پژوهشگر شرح مناسبی از زمان، امکانات، منابع و جنبه های اخلاقی پژوهش را ارائه داده است؟
به منظور آنکه بیان مسئله شما از اعتبار علمی قابل ملاحظه ای برخوردار باشد، لازم است که مطالبی که حامی و پشتیبان علمی از مشکل یا مشکلات باشد در قسمت بیان مسئله در نوشتن پروپوزال با ذکر منابع ارائه دهید.در نهایت، توجه داشته باشید که مهم ترین و حساس ترین قسمت پژوهش، تدوین بیان مسئله روشن و جامع است که پایه اساسی پژوهش شما را تشکیل میدهد.
علیرغم تفاوت موجود در شیوه های نگارش بیان مسئله، به طور کلی در پیشنهاد پژوهش و در گزارش نتایج پژوهش، بیان مسئله در نوشتن پروپوزال از سه بخش اصلی تشکیل می شود. بخشی که به توصیف شرایط مطلوب می پردازد، بخشی که شرایط موجود را شرح می دهد و بالاخره بخشی که توضیح داده میشود که برای پر کردن این شکاف قرار است چه کاری در پژوهش حاضر صورت پذیرد.
تقدم و تأخر دو بخش ابتدایی در پژوهش های مختلف جابجا می شود، ولی محتوای هریک از بخشها ثابت است که در ادامه توضیح داده می شود:
بخش اول
این بخش برای تعریف مشکل پژوهش و بیان مسئله پروپوزال پیش بینی شده است. در این بخش باید کلیه متغیرهای اصلی و کلیدی مشکل را نظر داشته و روابط آنها را در قالب یک شبکه علیت تجسم نماییم. یکی از ابزارهایی که در این بخش می تواند برای نگارش متن مورداستفاده قرار گیرد، نمودار ایشیکاوا یا استخوان ماهی است.
از این نموداربرای تشریح تمام ابعاد یک مشکل و رسیدن به زمینه هایی که در بروز یک مشکل موثر باشند، استفاده می شود. نحوه استفاده از این ابزار به این صورت است که مشکل یا معلول در محل رأس نمودار (قسمت سر ماهی) نوشته می شود و در قسمت باله های ماهی نیز علتهای بروز مشکل درج می شود. می توان با طبقه بندی علل بروز، شاخه های فرعی و فرعی تر ایجاد کرد.
خاطرنشان می شود که نیازی به ترسیم شبکه علیت و یا این نمودار درمحتوای بیان مسئله وجود نداشته، بلکه فقط برای شناسایی متغیرها ورسیدن به یک چارچوب مفهومی و درک ارتباط آنها با یکدیگر مورداستفاده قرار گرفته و حاصل آن، به ویژه برای طبقه بندی متغیرهایی که در مرور متون حاصل می شوند، به بخش نخست بیان مسئله منتقل میشود.در این بخش، در صورت لزوم می توان به تاریخچه بروز مسئله پرداخت و سیر تحولات را مطرح ساخت.
اطلاعات بیشتر
در برخی از شیوه های نگارش، یکی دیگر از اجزای بخش اول بیان واهمیت مسئله است. گاهی این عنوان مستقل بوده و گاهی نیز در همین بخش اول ادغام می شود. در این قسمت، باید مشخص نمایید که چرا انجام این پژوهش مهم است،برای چه کسی و کدام سازمان اهمیت دارد و اهمیت پژوهش وپرو پوزال در کدام زمینه هاست.
در اینجا نیز باید مطالبی از آثار اندیشمندان و صاحب نظران و دیگر پژوهشگران در حمایت از ادعای خود مبنی بر اهمیت پژوهش وپروپوزال همراه با استناد ارائه دهید
برای بیان اهمیت،میتوان به گسترده بودن موضوع، یعنی این که چه بخشی از جامعه، چه سازمان هایی درگیر مشکل هستند، با تکیه بر آمار اشاره نمود و از منظر دیگر حدت مشکل نیز مطرح گردد. شدت مشکل، بیانگر شدت توسعه مسئله در سازمان یا موضوع پژوهش است.هر دو بعد اهمیت، باید با استفاده از آمارهای مناسب مطرح و بحث شود. در صورت نبود آمارهای جدید، یا آمارهای داخلی، می توان از آمارهای خارجی و سازمانهای بین المللی استفاده نمود.
از دیگر اجزای این بخش، می توان به نحوه برخورد با مشکل در شرایط موجود، راه حل ها و خدمات رایج اشاره نمود. اقداماتی که در حال حاضر برای مهار و جلوگیری از بسط و تداوم مشکل صورت می پذیرد را می توان در این بخش مطرح ساخت. در همین راستا استراتژی های سازمانی موجود می تواند به طور خلاصه مطرح شود.
بخش اول
بالاخره، آخرین محوری که در بخش اول بیان مسئله باید مطرح شود، بحث عوارض ناشی از تداوم مشکل است. در اینجا باید تشریح شود که اگر اقدامی صورت نپذیرد، بر اساس شواهد موجود و روند پیشرفت، با فرض ثابت بودن متغیرها، مشکل موجود چگونه تداوم خواهد یافت. عوارض و پیامدهای حاصل از تداوم مسئله می توان در سه سطح خرد (فردی)، میانه (سازمانی) و کلان (ملی) مورد تحلیل قرار گیرد.
بخش دوم
در این بخش از بیان مسئله در پرو پوزال، باید راه حل ها یا عوامل مؤثر بر حل مشکل مطرح شوند. این بخش مؤید شرایط مطلوب است. محتوای این بخش باید فاصله و شکاف را به تصویر بکشد. برای این منظور می توان به متون علمی و یافته های پژوهش های مربوط پرداخت. دقت شود که در این بخش تنها به طور مجمل به پژوهش ها اشاره شود و فقط یافته های مهم مطرح شوند.
در صورتی که بین پژوهش های مورداشاره تناقضاتی وجود دارد، نگران نباشید. می توان به هر دو نوع مطالعه اشاره نمود. به عنوان مثال، اگر برخی از مطالعات نشان داده اند که بین پرداخت پاداش مادی و انگیزش کارکنان رابطه معنی دار وجود دارد، این رابطه مطرح و در صورتی که مطالعاتی یافته های مخالفی داشته باشند، آنها نیزمطرح شوند.
بخش سوم
در بخش پایانی بیان مسئله پروپوزال، باید منظور خود را از انجام پژوهش و توضیح دقیق تری از آنچه می خواهیم در این پژوهش به انجام برسانیم و جزییات بیشتری از کار را مطرح سازیم. در همین مرحله است که پژوهشگر تأکید می کند که نتایج احتمالی پژوهش وپروپوزال می تواند بر روند فعلی امور و سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها مرتبط با آنها اثرگذار باشد. در این بخش پژوهشگر باید هدف از اجرای پژوهش را به اختصار توضیح دهد.
آنچه در دو بخش نخست بیان مسئله در پروپوزال بسیار حائز اهمیت است، مضوع استناد است. مطالبی که در بخش اول و دوم بیان مسئله مطرح میشوندباید ازاستناد علمی معتبری برخوردار باشند. ارائه هرگونه مطلبی در بیان مسئله که فاقد استناد دقیق علمی باشد؛ هرقدر هم که مبتنی بر واقعیات عینی باشد،مورد قبول نخواهد بود.
در خصوص استناد به منابع علمی به موارد زیر دقت شود:
• تلاش شود از منابع جدید استفاده شود. این نکته به خصوص در رساله های دکتری که فاصله بین پیشنهاد طرح پژوهشی و انتشار گزارش نهایی پژوهش قابل توجه است، ضروری تر است.
• اگر از شیوه استناد ونکور استفاده می شود، ترتیب و توالی استنادها در بیان مسئله پروپوزال رعایت شود.
• تنوع منابع مدنظر قرار گرفته و از ذکر حجم زیادی از مطالب از یک رفرنس خود داری شود.
• از تناظر تعداد منابع در انتهای گزارش با تعداد استناد در داخل متن اطمینان حاصل نمایید.
• در هر حال، تمامی متونی که دربرگیرنده «ادعا»یی است، نیازمند ذکر منبع است
اهمیت پژوهش
یکی از عناوین مهمی که لازم است به درستی در طرح پژوهشی، اعم از پروژه، پایان نامه و رساله بدان پرداخته شود، اهمیت پژوهش است. در اهمیت پژوهش لازم است مشخص نمایید که پژوهش حاضر در چه زمینه ای، برای چه کسانی و تا چه درجه ای می تواند اهمیت داشته باشد.
برای تدوین اهمیت پژوهش وپروپزال، باید با مراجعه به منابع مختلف علمی، نکته ها و شواهدی که حامی اهمیت پژوهش شماست، گردآوری و ثبت شوند. به علاوه، لازم است که ابعاد اهمیت پژوهش خود را از لحاظ نظری و عملی برشمارید.
در این راستا، از منابع اصلی و مهمی که مربوط به زمینه علمی مورد مطالعه شماست، به دقت بهره جوید و با خلاقیت به ارائه اهمیت پژوهش وپروپوزال خویش بپردازید. ضمن آنکه می توانید از منطق و نوشته های دیگر پژوهشگران برای نگارش این قسمت استفاده نمایید. سعی نماید این بخش را به صورتی نو و بدیع ارائه دهید.
اهمیت پژوهش باید از منظر تأثیری که مشکل بر شرایط موجود داشته و انحراف از شرایط متعادل تشریح شود. همچنین باید بتواند از صرف هزینه و وقت برای انجام پژوهش دفاع نماید.در پژوهش های کمی و در برخی از پژوهش های کیفی، آمار و ارقام مربوط با موضوع پژوهش، نقش به سزایی در اهمیت پژوهش دارد. آمارها به سهولت درک شده و زمینه قضاوت خواننده را فراهم می سازد.
به عنوان مثال، شما زمانی که بهره وری نیروی انسانی شاغل در وزارت آموزش و پرورش را مطالعه می نماید، ذکر این نکته که آموزش و پرورش دارای بیش از یک میلیون نفر نیروی انسانی شاغل است و رتبه نخست را از نظر حجم کارکنان دولت داراست و همین طور ارائه اطلاعات تفصیلی از ترکیب جنسی، سنی، تحصیلاتی و گروه های شغلی در این سازمان می تواند تصویر بهتری از اهمیت موضوع پژوهش شما را ارائه نماید.
گاهی، ابعاد دیگری موجب افزایش اهمیت موضوع پژوهش وپروپوزال میشود. از جمله این نکته که موضوع یا یافته های پژوهش چه بخشی از جامعه را تحت تأثیر قرار میدهد. آیا این موضوع صرفا محدود به کارکنان یک بیمارستان خاص بوده و یا در سایر بیمارستان ها نیز می تواند مطرح شود؟ هر چه گستره کار از نظر جمعیت تحت پوشش، حوزه جغرافیایی و پراکندگی واحدها در کشور بیشتر باشد، اهمیت کار نیز افزایش پیدامیکند.
تفاوت بین بیان مسئله پروپوزال وضرورت پژوهش
برخی از اوقات شاهد انجام پژوهش هایی هستیم که گستره زیادی را شامل نمی شوند، ولی از جنبه حیاتی زیادی برخوردار هستند. برای قانع نمودن تصمیم گیران و مسئولین در این خصوص نیز ارائه آمار و ارقام ضروری خواهد بود.بین بیان مسئله در پروپوزال و ضرورت نوشتن پروپوزال وپژوهش تفاوت وجود دارد. همان طور که بیان شد، اهمیت با تکیه بر آمار و گستره تأثیر مسئله و شدت آن تبیین میشود، درحالی که ضرورت پژوهش از طریق تحلیل فوریت زمانی و مکانی پژوهش تبیین میشود
انتظار می رود که پروپوزال شما به صورت پدیده ای نو و منحصر به فرد ارائه شود،به گونه ایی که در زمینه علمی خویش گامی استثنایی به جلو بردارید. از این رو،دراین بخش باید مشخص نماید که پژوهش شما با دیگر پژوهش های انجام شده دراین زمینه، دارای چه تفاوت اساسی است و به کدام جنبه ها پرداخته اید که در پژوهش خود بدان نپرداخته اند.
امکان دارد که زمینه علمی، روش پژوهش، یا روند سرو سامان دادن پژوهشی شما در راستای برخی از پژوهشهای انجام شده قبلی باشد وحتی از آن الهام گرفته باشید ودر مواردی دقیقا از ازبار پژوهشی آن ها استفاده نموده باشید با این وجود، باید سعی نماید که با تغییر متغیرها، دامنه پژوهش، محیط به دیگر ابعاد پژوهش خویش ترتیب دهد که کار پژوهشی شما به صورت کار نو جلوه کند.
تمایزی که طرح پژوهش شما با سایر پژوهش های مشابه دارد، باید به میزانی باشد که لزوم انجام پژوهش دیگری را توجیه نماید. از نظر علمی، بیشتر اوقات دلیلی برای تکرار یک پژوهش وجود ندارد، بنابراین، با پرداختن به وجوه تمایز و ابعاد تفاوت موجود بین یک طرح پژوهشی با زمینه های مشابه، امکان قضاوت را برایانجام طرح فراهم می سازد.
شیوه استدلال در بیان مسئله در نوشتن پروپوزال
علاوه بر توجه به بخش بندی بیان مسئله در نوشتن پروپوزال که در بالا به آن اشاره شد، نحوه استدلال در بیان مسئله نیز مهم است. با توجه به آن که بیان مسئله در نوشتن پروپوزال اولین بخش پیشنهاد طرح پژوهشی است، روش شروع آن مهم است. در نگارش بیان مسئله ابتدا از مفاهیم کلان و کلی شروع می کنیم. سپس گام به گام خواننده را به دامنه پژوهش و محیط پژوهش خودمان هدایت می کنیم. به عبارت دیگر، نحوه استدلال از یک هرم وارونه یا قیف تبعیت می کند.
به عنوان مثال، اگر در خصوص ارزیابی عملکرد بیمارستان مطالعه می کنیم، شروع بیان مسئله می تواند از مرور مختصر روند تکامل ارزیابی عملکرد از دوره های بازرسی، کنترل آماری، مدیریت عملکرد و تعالی سازمانی تشریح شود.
ارتباط پاراگراف ها در بیان مسئله در نوشتن پروپوزال
شیوایی متن و روان بودن بیان مسئله یکی دیگر از عناصری است که بر تصمیم گیری مدیران مؤثر است. گاهی اوقات شاهد هستیم که با وجود استفاده از متون علمی برای تدوین بیان مسئله، ولی به دلیل کم توجهی به شیوه نگارش، پاراگراف ها تنها به صورت فیزیکی در کنار هم قرار گرفته و از روح واحدی تبعیت نمی نماید.
در نگاه اول به دلیل این که بیان مسئله با استفاده از شواهد علمی سایر پژوهش ها تبیین می شود، مستقل بودن پاراگراف ها غیرقابل اجتناب تلقی شوند. ولی رعایت نکات بسیار ساده می تواند پیوستگی و انسجام پاراگراف راتامین نماید.
زمانی که پاراگرافی را در ادامه پاراگراف قبلی و با حفظ همان مفهوم می نماییم، استفاده از نمونه عبارت های شروع کننده زیر می تواند از ارتباط پاراگراف ها با یکدیگر جلوگیری نماید.
ارتباط خشک
• بنابراین، …
• بدیهی است که…
• همان گونه که…
• در همین راستا،..
• از آنجاکه
• بدین جهت، نظر به این که…
• با این وجود،… . پیش از آن که..
• همواره
• بر طبق.. و بر اساس
• پیامد عمده این تحولات آن است که…
• در ارتباط با …
• به همین دلیل، بررسی عوامل مؤثر بر ضروری به نظر می رسد
واژه های ارتباطی و اتصالی پاراگراف های متضاد
در هنگامی که پاراگراف جدید در تضاد و یا مخالف پاراگراف قبلی باشد، استفاده از عبارت های شروع کننده زیر ممکن است کمک کننده باشند
. در مقابل، …
• علی رغم آن که….
• از سوی دیگر
• از دیدگاه دیگر، ..
• اما …
• از جهتی…
. با این حال، …
• برخلاف …
• در سمت مقابل، …
• در مقایسه با اسمیت (۱۹۹۸)،…
• برخلاف اسمیت (۱۹۹۸)، لنکستر (۲۰۰۲) به عوامل … اشاره دارد.
واژه های ارتباطی و اتصالی پاراگرافهای محتوی تشکیک
زمانی که با افزودن پاراگراف جدید قصد ایجاد سؤال و تشکیک را داشته باشیم، عبارت های شروع کننده زیر می تواند مفید باشند:
• پرسشی که به ذهن می رسد آن است که…
• باید این سؤال را مطرح کرد که … ، جای تعجب آن که …
